هارونیه

هارونیه بنایی است پر رمزوراز که متأسفانه تنها در متون تاریخی، جغرافیایی و سفرنامه های سیاهان در دوره قاجاریه به آن اشاره شده و اظهار نظر محققان، معماران و باستان شناسان بسیاری نیز در سده معاصر درباره آن با شک و تردید بیان شده است. به اعتقاد برخی، هارونیه طرح یک آتشکده را در ذهن تداعی می کند، اما براساس باور عامه مردم، این بنا زندان هارون الرشید است که حضرت امام موسی کاظم(ع) مدتی را در آن به اجبار حکومت عباسی زندانی شد و همچنین محل قتل عده ای از سیدان و علویان دوره عباسی بود که البته نه تنها بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ گونه شباهتی به زندان ندارد، بلکه بر اساس مستندات تاریخی نمی توان هیچ گونه ارتباطی میان این اثر و هارون الرشید خلیفه عباسی یافت ؛ چرا که هارون در سال 193 هجری قمری وفات یافت، در حالی که اصل بنا را با توجه به شکل معماری، از دوره ایلخانی(قرن هشتم هجری) می دانند که بخشهایی در دوره تیموری به آن الحاق شده است. از طرف دیگر به دلیل تشابه سبک معماری بنا به معماری رازی، این بنا را به قرن ششم هجری نیز نسبت می دهند. در حفاری هایی هم که به سال 1354 در این بنا انجام شد، ضمن پیدا شدن سفالهای مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی، جرز بسیار قطوری از سنگ و ملات ساروج ـ که کاملاً یاد آور پی بنای آتشکده های ساسانی است، مشاهده شد و در نتایج آثار به دست آمده حاکی است پیاین بنا سابقه ای خیلی پیش از قرن ششم داشته است. اعتقاد مستشرقان و باستان شناسان خارجی نیز بر این موضوع صحه می گذارد، به طوری که«هرتسفلد» مستشرق آلمانی ـ این بنا را به عهد سلجوقیان نسبت داده آن را بنایی ناتمام ازآن دوران معرفی کرده است و «دونالد ویلبر» فرانسوی و «آرتور پوپ» آمریکایی بر این عقیده اند که بنا متعلق به دوره ایلخانی است. براساس آخرین تحقیقات انجام شده، هارونیه متعلق به آخرین دوره معماری پس از حملات سپاهیان مغول آرامش نسبی طابران بوده است که در سده هشتم هجری و در دوره حکومت کوتاه مدت شیعی مذهب سربداران در خراسان به عنوان یک مقبره و یا خانقاه به همراه ابنیه الحاقی دیگر بنیان شده که به دلیل حمله سپاهیان «آل کرت» و سقوط زود هنگام سربداران، تکمیل این مجموعه معماری هرگز به پایان نرسیده است.